- γραμματόσημο
- Χάρτινο ένσημο που βεβαιώνει ότι πληρώθηκε ένα ποσό σε αντάλλαγμα του οποίου η ταχυδρομική υπηρεσία αναλαμβάνει να μεταφέρει ένα γράμμα, ένα δέμα ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο στον προορισμό του. Ανάλογα με τον σκοπό για τον οποίο προορίζονται, υπάρχουν γ. για το κοινό ταχυδρομείο, για το αεροπορικό, για τα επείγοντα, για τις εφημερίδες και τα έντυπα, για τα δέματα κλπ. Κατά κανόνα τα γ. στην ανάποδη όψη τους έχουν ελαφριά επάλειψη γόμας για να κολλούν στην επιφάνεια των αντικειμένων.
Η υιοθέτηση του γ. ήταν συνέπεια της πρότασης που υπέβαλε ο Ρόουλαντ Χιλ για την ταχυδρομική μεταρρύθμιση στην Αγγλία με το φυλλάδιο Post Offιce Reform,που δημοσιεύτηκε στις αρχές του 1837.
Μία από τις βασικές προτάσεις του Ρόουλαντ Χιλ ήταν να πληρώνει ο αποστολέας το ταχυδρομικό τέλος που έως τότε πλήρωνε ο παραλήπτης. Για να επιβεβαιωθεί το γεγονός ότι έγινε η πληρωμή αυτή ο αποστολέας έπρεπε να κολλήσει πάνω στο γράμμα, ή σε οποιοδήποτε αντικείμενο που αποστελλόταν γ. ίσης αξίας με τα ταχυδρομικά τέλη που έπρεπε να πληρωθούν.
αναμνηστικά γ.Έτσι ονομάζονται τα γ. των οποίων η έκδοση δεν υπαγορεύεται από τις κυκλοφορικές ανάγκες της ταχυδρομικής υπηρεσίας, αλλά υπηρετεί ανάγκες εορτασμού ιστορικών επετείων ή προβολής φιλανθρωπικών και γενικά κοινωφελών σκοπών. Η πρώτη σειρά αναμνηστικών γ. εκδόθηκε στην Αμερική το 1893 με την ευκαιρία του εορτασμού της τετρακονταετηρίδας της ανακάλυψής της από τον Χριστόφορο Κολόμβο.
Τα αναμνηστικά γ. κυκλοφορούν κυρίως μεταξύ των συλλεκτών και των εμπόρων γ. και η αξία τους είναι πολλές φορές αρκετά μεγάλη, εξαιτίας του περιορισμένου τους αριθμού.
Τα πρώτα γ. κυκλοφόρησαν στην Αγγλία στις 6 Μαΐου 1840 (μερικά ταχυδρομικά γραφεία είχαν πουλήσει γ. λίγες ημέρες πριν). Τα γ. αυτά είχαν την προσωπογραφία της βασίλισσας Βικτορίας και ήταν αξίας 1 πένας, όσο ήταν το ταχυδρομικό τέλος για ένα γράμμα για οποιοδήποτε σημείο της Αγγλίας. Το 1843 το γ. έγινε δεκτό από τη Βραζιλία και τα καντόνια της Ζυρίχης και της Γενεύης στην Ελβετία, το 1845 από το καντόνι της Βασιλείας, το 1847 από τις ΗΠΑ και το νησί του Μαυρικίου. Τα πρώτα ελληνικά γ. εμφανίστηκαν το 1861, αλλά ο σχετικός νόμος είχε εκδοθεί ήδη από το 1855.
Για να εκτιμηθεί η επίδραση που είχε η εισαγωγή του γ. στις ταχυδρομικές υπηρεσίες αρκεί να αναφερθεί ότι τα γράμματα που στάλθηκαν στην Αγγλία το 1839 ήταν περίπου 50.000.000, ενώ το 1840, έτος της ταχυδρομικής μεταρρύθμισης, έφτασαν τα 170.000.000.
Η ανάπτυξη των ταχυδρομικών υπηρεσιών, που διευκολύνθηκε από τη χρήση του γ., κατέστησε απαραίτητη τη σύναψη συμφωνιών, στην αρχή διμερών και έπειτα πολυμερών, με τις οποίες τα κράτη αναλάμβαναν με τον όρο της αμοιβαιότητας, την υποχρέωση να διαβιβάζουν στον αποδέκτη την αλληλογραφία που προοριζόταν για κάποιο μέρος της επικράτειάς τους και προερχόταν από ένα μέρος του άλλου κράτους που είχε περιληφθεί στη συμφωνία, εφόσον είχε το κανονισμένο γ. Η ίδρυση της Διεθνούς Ταχυδρομικής Ένωσης (UPU) το 1874, διέδωσε το σύστημα αυτό σε όλες τις χώρες.
Σχεδόν αμέσως μετά την έκδοση των πρώτων γ. άρχισε και η συλλογή τους από φανατικούς συλλέκτες που μέσα σε λίγες δεκαετίες διαδόθηκε σε όλον τον κόσμο και είναι γνωστή με τον όρο φιλοτελισμός.
Τη σύγχρονη εποχή έχει μειωθεί το σχετικό ενδιαφέρον, λόγω της διάδοσης των νέων τεχνολογικών μέσων επικοινωνίας, όπως το Ίντερνετ, που προσφέρουν δυνατότητα αλληλογραφίας χωρίς τη χρήση γ.
τεχνικά χαρακτηριστικά των γ.Όπως και για όλα τα άλλα ένσημα αξίας (χαρτονομίσματα, χαρτόσημα), έτσι και η εκτύπωση των γ. υπόκειται σε αυστηρούς ελέγχους και γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή, έτσι ώστε να καθίσταται όσο το δυνατόν δυσκολότερη η παραποίησή τους. Χρησιμοποίηση χαρτιού με υδατογράμματα (filigrane),ακρίβεια στην εκτέλεση, προσεκτική επιλογή των μεθόδων εκτύπωσης, μυστικά σήματα, τύπωμα βάθους ασφαλείας, είναι τα συνηθέστερα μέσα που χρησιμοποιούνται για να αποφεύγεται η πλαστογραφία.
Τα πρώτα αγγλικά γ. είχαν τυπωθεί αρχικά με τη μέθοδο της χαλκογραφίας πάνω σε χαρτί με υδατογράμματα με λεπτότατη χάραξη του Φρέντερικ Χιθ. Για να αποφευχθεί κάθε προσπάθεια πλαστογραφίας καθένα από τα 240 γ. της πλάκας έφεραν δύο γράμματα τοποθετημένα στις κάτω γωνίες, ώστε στην περίπτωση που θα παρουσιαζόταν υπερβολική αύξηση του αριθμού των γ. που θα έφεραν ορισμένο τύπο γραμμάτων θα φαινόταν πως έγινε πλαστογραφία (εκτός αν ο πλαστογράφος είχε την πρόνοια να χαράξει και τις 240 μήτρες, οπότε η εργασία του θα ήταν ελάχιστα αποδοτική). Μυστικά σημάδια, όπως μικροσκοπικά γράμματα του ονόματός του, χρησιμοποίησε ο χαράκτης Τζουζέπε Μαζϊνι στα γ. της Νάπολης που εκδόθηκαν το 1858· βάθος ασφαλείας, εξαιρετικής λεπτότητας, τυπώθηκε σε φύλλα χαρτιού που χρησιμοποιήθηκε τελικά στα ρωσικά του 1857 και του 1858.
Η σημαντικότερη τελειοποίηση των γ. ήταν η εφαρμογή της οδόντωσης για να διευκολύνεται ο χωρισμός τους, που τα πρώτα χρόνια γινόταν με το ψαλίδι. Η χρήση της οδόντωσης πρωτοπαρουσιάστηκε το 1854 στην Αγγλία με ευρεσιτεχνία του Χένρι Άρτσερ. Τα γ. που προέρχονται από τρυπημένα φύλλα παρουσιάζουν ειδική οδόντωση, το πλάτος της οποίας εξαρτάται από τη διάμετρο των βελονών που χρησιμοποιούνται για το τρύπημα. Πριν από την εφαρμογή της οδόντωσης, για να γίνεται δυνατός και γρήγορος ο χωρισμός των γ. με το χέρι, ο ίδιος ο Άρτσερ (1847) είχε σχεδιάσει μία μηχανή που έκανε μικρές τομές πάνω στη γραμμή χωρίσματος των γ. (αυτά τα γ. αναφέρονται με το γαλλικό χαρακτηριστικό percesen ligne).Το σύστημα αυτό ή παρόμοιο περίπου, με τομές ζιγκ-ζαγκ (faerces en scie)χρησιμοποιήθηκε σε εκδόσεις διάφορων κρατών, όπως και σε ελληνικές.
Συμβατικά οι φιλοτελιστές ως μέτρο της οδόντωσης χρησιμοποιούν τις τρύπες που υπάρχουν σε 2 εκ.· π.χ. η οδόντωση 9 (δηλαδή 9 τρύπες σε 2 εκ.) θα είναι πιο πλατιά και αραιή από την οδόντωση 14 (14 τρύπες σε 2 εκ.).
Συχνά για την αλλαγή της χρήσης του γ. ή της αξίας του γίνονται επισημάνσεις.
λάθη και ποικιλίες.Εξαιτίας των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την εκτύπωσή τους, τα γ. μπορούν να παρουσιάζουν λάθη και χαρακτηριστικές ποικιλίες. Τέτοια ελαττωματικά γ. απορρίπτονται από το γραφείο ελέγχου της παραγωγής και βγαίνουν σε κυκλοφορία μόνο όσα ξεφεύγουν από τον έλεγχο· αυτά γενικά είναι σπάνια και γι’ αυτό περιζήτητα από τους φιλοτελιστές.
Κλασικά λάθη, και σε μερικές περιπτώσεις σπανιότατα και πολύ ακριβά στον φιλοτελισμό, είναι τα λάθη του χρώματος. Αυτά οφείλονται στην τυχαία παρεμβολή της μήτρας μίας αξίας στη σύνθεση που προορίζεται για το τύπωμα άλλης αξίας, με συνέπεια να υπάρχει σε κάθε φύλλο ένα γραμματόσημο τυπωμένο με το χρώμα άλλης αξίας. Περίφημα είναι τα γ. των εννέα κρόιτσερ του Μπάντεν που τυπώθηκαν πράσινα αντί κόκκινα, γιατί μία μήτρα των έξι κρόιτσερ παρεμβλήθηκε κατά λάθος στη σύνθεση των εννέα κρόιτσερ.
Τα ανάποδα ζεύγη είναι ένα άλλο τυπικό λάθος εκτύπωσης που γίνεται με πλάκες όπου ενώθηκαν χωριστές μήτρες. Στην περίπτωση αυτή αρκεί να τοποθετηθεί μία μήτρα ανάποδα από τις άλλες κατά τη σύνθεση.
Η διπλή εκτύπωση ή η εκτύπωση recto verso (που είναι παραλλαγή της πρώτης) συμβαίνει όταν κατά λάθος το ίδιο φύλλο περνά δύο φορές από το πιεστήριο, στα ίσια στην πρώτη περίπτωση, ανάποδα στη δεύτερη.
Τυπικό λάθος της δίχρωμης εκτύπωσης είναι το αντεστραμμένο κέντρο. Το λάθος αυτό εξακριβώνεται όταν, μετά την εκτύπωση του πλαισίου, το φύλλο συμβαίνει να αναποδογυριστεί κατά την εκτύπωση του κέντρου. Το λάθος συμβαίνει σε ορισμένο αριθμό νεότερων εκδόσεων διαφόρων κρατών. Το λιγότερο φανερό από τα λάθη είναι το ανάποδο υδατόγραμμα. Το λάθος αυτό παρουσιάζεται όταν το φύλλο τοποθετηθεί ανάποδα στο πιεστήριο. Πρόκειται για λάθος που είναι πολύ κοινό σε αρκετές εκδόσεις.
Εκτός από τα λάθη υπάρχουν και πολλές ποικιλίες, σταθερές και τυχαίες. Οι πρώτες εξαρτώνται γενικά από ελαττωματική προετοιμασία της πλάκας ή των κυλίνδρων του πιεστηρίου· οι δεύτερες από συμπτώσεις. Ελαττώματα μελανώματος που δίνουν γ. ξέθωρα ή με έλλειψη ενός χρώματος, πλήρης ή μερική παράλειψη της οδόντωσης ή μετατόπισή της, οδόντωση διαφορετική από την καθορισμένη, παρεμβολή ξένων σωμάτων, είναι μερικές από τις αιτίες τυχαίων ποικιλιών που συχνά δεν διακρίνονται εύκολα, αλλά είναι περιζήτητες από τους φιλοτελιστές.
Το 9ο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Στίβου διεξάχθηκε στην Αθήνα το 1969, γεγονός που αναγράφεται σε γραμματόσημο της εποχής.
Γραμματόσημο τυπωμένο με τη μέθοδο της χαλκογραφίας: οι μήτρες είναι φτιαγμένες με χάραξη.
Ελβετικό γραμματόσημο τυπωμένο σε κυλινδρικό πιεστήριο.
Κύλινδροι για την εκτύπωση γραμματοσήμων· για κάθε χρώμα χρησιμοποιείται ένας κύλινδρος και η εκτύπωση γίνεται με το διαδοχικό πέρασμα από τα διάφορα χρώματα (Ταχυδρομικό Μουσείο, Παρίσι).
Η τελική φάση της εκτύπωσης ενός φύλλου γραμματοσήμων (Ταχυδρομικό Μουσείο, Παρίσι).
Μπλοκ με έξι κομμάτια από το πρώτο γραμματόσημο, με την προσωπογραφία της βασίλισσας Βικτορίας, που κυκλοφόρησε στην Αγγλία στις 6 Μαΐου 1840.
* * *τομικρό ένσημο, το οποίο εκδίδει ταχυδρομική υπηρεσία, κινητό για να επικολληθεί ή τυπωμένο πάνω σε φάκελο ή άλλο ταχυδρομικό είδος για να δείχνει ότι έχει πληρωθεί το ταχυδρομικό τέλος από τον αποστολέα.[ΕΤΥΜΟΛ. < γράμμα (-ατος) + σήμα. Η λ. μαρτυρείται από το 1860 στους Ελληνικούς Κώδικες].
Dictionary of Greek. 2013.
